چرا دولت نمی‌خواهد مسئولیت برجام را بپذیرد؟/ وقتی توپ مذاکرات از زمین پاستور دور می‌شود

درخواست ها برای این انتقال به طور جدی از آغاز دولت یازدهم مطرح بود و پس از عملی شدن آن محمدجواد ظریف در قامت وزیر امور خارجه مسئول مذاکره با کشورهای 1+5 شد، دولت این رویه را عاملی برای غیر امنیتی شدن پرونده هسته ای ایران می دانست که می تواند راه حل مشکلات ریشه ای ایران با کشورهای اروپایی باشد.

با واگذاری مسئولیت مذاکرات به دستگاه دیپلماسی پیش بینی می شد که رویه مذاکرات دستخوش تغییراتی قرار گیرد چرا که حسن روحانی در جریان تبلیغات انتخاباتی خود انتقادات بسیاری را نسبت به عملکرد سعید جلیلی که تا پیش از آن مسئولیت تیم مذاکره کننده را برعهده داشت و امروز در قامت رقیب انتخاباتی روحانی ظاهر شده بود، مطرح می کرد.

پس از واگذاری مسئولیت پرونده هسته ای کشور به دستگاه دیپلماسی حدود 2 سال مذاکرات فشرده بین ایران و کشورهای 1+5 انجام گرفت.

در این مدت البته موافقان و مخالفان برجام نیز اظهارنظرهای خود را در رسانه های و محافل مختلف سیاسی مطرح می کردند اما دولت بر این عقیده راسخ بود.

حسن روحانی در شهریور ۹۳ در جریان نشست خبری خود با رسانه ها گفت: «دولت و رئیس‌جمهور مسئول مذاکرات است و امروز هم گفتم که من مسئولیت تمام کارها را برعهده می‌گیرم».

ظریف هم در  تابستان ۹۴ با اطمینان خاطر گفت که رئیس جمهور بعدی آمریکا به هیچ عنوان نمی‌تواند برجام را پاره کند و اگر هم چنین کند، هیچ کشوری در دنیا در تحریم ایران با او همراه نمی‌شود!

وی البته پیش از آن هم وعده های مذاکراتی داده بود. ظریف در آذر ۹۲ گفته بود: «رهبری چارچوب کلی را تعیین می‌کنند و مسئولیت مذاکره با من است، ایشان صحبت کردند و بزرگواری‌شان نسبت به من را مطرح کردند، من نیز قدردان این بزرگواری هستم... ما باید خرج نظام و رهبری شویم نه اینکه رهبری خرج ما و نظام شود».

پس از حدود 2 سال مذاکرات فشرده در قالب مذاکرات نیویورک، ژنو 4 و 5 و 6 و مذاکرات لوزان سرانجام طرفین برجام به توافق رسیده و برنامه جامع اقدام مشترک در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 در سال 1394 منعقد شد.

اجرای این توافق در کشور نیازمند تصویب در مجلس بود اما تصویب آن در مجلس که علی لاریجانی ریاست آن را برعهده داشت حواشی بسیاری را به رقم زد. منتقدان این توافقنامه براین باور بودند که برجام از سوی دستگاه دیپلماسی به ضرر منافع ملی است و نباید مجلس تن به تصویب آن بدهد این در حالی بود که لاریجانی به منتقدان اجازه صحبت و بیان مخالفت نداد و برجام یک طرفه در مجلس تصویب شد.

پس از آن تصویب این توافق در مجلس «برجام 20 دقیقه ای» نام گرفت.با اعلام نظر مثبت مجلس اما مقام معظم رهبری در نامه ای خطاب به رئیس جمهور الزامات و شروط اجرای برجام را تبیین کردند.

ایشان در این نامه شروط 9 گانه را ذکر کردند که از جمله آن لزوم گرفتن تضمین کتبی از طرفین اروپایی و آمریکایی برای لغو تحریم ها و عدم اعمال هر گونه تحریم جدید بود.

با وجود هشدارهای رهبری درخصوص گرفتن تضمین کتبی و معتبر از طرف های غربی و آمریکایی اما اندک زمانی پس از تصویب برجام در شدیدترین تحریم ها در دوران اوباما بر ایران اعمال شد. در نخستین روز از اجرای برجام درحالی که رسانه های اصلاح طلب و حامی برجام خبر از به تاریخ پیوستن تحریم ها دادند، وزارت خزانه داری آمریکا با صدور بیانیه‌ای از افزودن نام شرکت‌ها و افراد جدید به فهرست تحریم‌های ایران به واسطه ارتباط با برنامه موشکی ایران خبر داد.

یک سال بعد یعنی در آذر ۹۵، دولت اوباما قانون تحریمی آیسا را تمدید کرد و مقامات ارشد دولت روحانی این اقدام را نقض فاحش برجام نامیدند.

همان سال رئیس جمهور آمریکا «شرط برخورداری ایران از امتیازات اقتصادی، را کنار گذاشتن توانایی موشکی و متوقف کردن اقدامات منطقه‌ای دانست و ۲ میلیارد دلار از اموال ملت ایران در همان سال به غارت رفت و در نهایت دولت اوباما و با هماهنگی کاخ سفید و کنگره حدود ۸۰ طرح ضدایرانی تصویب کرد.

عهدشکنی آمریکا البته محدود به دوران ریاست جمهوری اوباما در ایالات متحده نشد. بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا وی در ادامه سیاست های آمریکایی علیه ملت ایران به نقض برجام ادامه داد و سرانجام در اردیبهشت 97 رسما از برجام خارج شد اگرچه طرف های اروپایی وانمود کردند که با وجود خروج آمریکا از برجام همچنان به این توافق پابرجا هستند اما به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرده و چراغ خاموش مسیر کناره گیری از برجام را در پیش گرفتند.

حامیان برجام در داخل اما وقتی آرزوهای برجامی خود را بر باد رفته دیده و انتظاراتشان از طرف های آمریکایی و اروپایی محقق نشد، توپ را از زمین خود دور کنند.

روحانی در ضیافت افطاری اردیبهشت 98 در جمع فعالان سیاسی گفت: دولت در سیاست خارجی چقدر اختیار دارد؟ اوباما رئیس جمهوری امریکا ۱۹ بار از من تقاضای ملاقات کرد، ولی دولت اختیار پاسخش را نداشت». این اظهارات در حالی مطرح شد که روحانی در سفر به نیوریورک در آذر 92 برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل تماس تلفنی 15 دقیقه ای داشت و این اتفاقی بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای نخستین بار رخ داد.

«علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی در فروردین ۹۷ در اظهاراتی عنوان کرد: ما در مذاکرات هسته‌ای، با آمریکا مذاکره می‌کردیم نه ۱+۵. بر همین اساس در نشست‌های ایران و ۱+۵، اصل نشست در حاشیه قرار داشت و اتفاق اصلی، دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا بود.

ظریف هم در حاشیه نشست سازمان ملل دقایقی با اوباما دیدار تا بدین صورت پازل مذاکراتی دولت با آمریکا کامل شود.

اما به رقم اختیارات تام دولت و دستگاه دیپلماسی برای مذاکره و گفت و گو که در طول 42 سال امری بی سابقه بود، ظریف در جدیدترین اظهارات خود در گفتگو با روزنامه همشهری عنوان کرده است: سیاست جمهوری اسلامی در رابطه با برجام ارتباطی با دولت‌ها ندارد و این سیاستی است که در سطح نظام اتخاذ شد. باید همه بدانند برجام موضوعی است که در سطح رهبری پیگیری می‌شود و تصمیم یک دولت نبوده که دولت بعدی بخواهد با آن مخالفت کند.

این ادعای ظریف در حالی است که رهبر معظم انقلاب برجام را با شروط 9 گانه پذیرفته و فروردین‌ماه سال 95 نیز در این‌باره فرمودند: «در همین توافق اخیر هسته‌ای... وزیر خارجه‌ی ما در مواردی به بنده گفت که ما [مثلاً] اینجا را یا این خطّ قرمز را دیگر نتوانستیم حفظ کنیم.»

حال آنچه حائز اهمیت است اینجاست که در طول 7 سال و نیم گذشته هر وقت فضای مذاکرات وخیم و غیرقابل دفاع از سوی دولت بوده است دستگاه دیپلماسی و دولتمردان توپ را از زمین خود دور کردند و امروز هم وزیر امور خارجه درحالی مسئولیت سیاست خارجی را نمی پذیرد که رسانه های اصلاح طلب و حامیان برجام از روی کار آمدن بایدن برای از سرگیری دوباره مذاکرات دچار ذوق زدگی وصف ناپذیر شدند.